'To be or not to be...'

..., that is the question’ is een zeer bekend citaat van William Shakespeare. En mocht Shakespeare “still be”, hij zou dit jaar, op 26 april, 450 jaar oud worden. Jammer genoeg is een mens niet onsterfelijk, hoewel dat in Shakespeares geval betwist kan worden. 

Shakespeare is de meeste bekende Engelse toneelschrijver en zijn citaten worden bijna even vaak gebruikt als die van de Bijbel. Toch is hij niet zo bekend als je denkt. Bijna de helft van zijn leven is een mysterie en sceptici geloven dat zijn stukken door andere toneelschrijvers werden geschreven.

De mysteriën van “Billy”

Wanneer William Shakespeare nu juist geboren werd kunnen we niet met zekerheid zeggen. Wel is bekend dat hij op 26 april 1564 werd gedoopt. We vieren dus eigenlijk zijn doopsel. Omdat het toen gebruikelijk was om een kind ongeveer drie dagen na zijn geboorte te dopen, kunnen we zeggen dat hij op 23 april het levenslicht zag. Die heuglijke gebeurtenis vond plaats in een stad genaamd Stratford-upon-Avon in het graafschap Warwickshire. Billy, zoals Shakespeare soms ook genoemd werd, was de zoon van John Shakespeare, een handelaar en wethouder, en Mary Arden, een dochter uit adellijke familie. Het gezin woonde toen in Henley Street. Dat huis wordt nu aanzien als de geboorteplaats van Shakespeare, maar ook dat is niet zeker. De jonge William zou gestudeerd hebben aan de Stratford Grammar School. Het zou de meest logische keuze geweest zijn omdat hij er gratis naar school kon dankzij zijn vaders positie als wethouder. Toch heeft Shakespeare geen verdere studies gedaan.
De volgende documentatie die we over William Shakespeare vinden gaat over zijn huwelijk met Anne Hathaway op 28 november 1582. Shakespeare was toen 18 jaar, zijn vrouw 8 jaar ouder en drie maanden zwanger. Op 26 mei 1583 werd hun eerste kind Susanna gedoopt. Op 2 februari 1585 volgde de tweeling Hamnet en Judith. Hamnet stierf op 11-jarige leeftijd. Over William Shakespeare zelf is in deze periode weinig bekend, wat wordt benoemd als de ‘Lost Years’. Dat veranderde rond 1592, wanneer een artikel verscheen van toneelschrijver Robert Green. Daarin noemde Green Shakespeare een ‘Upstart Crow’, waarmee Green spotte met Shakespeares laaggeschooldheid.
Ook Shakespeares dood is mysterieus. Traditioneel gelooft men dat hij op 23 april 1616 gestorven is, maar kerkelijke documenten tonen aan dat Shakespeare op 5 april 1616 in de Holy Trinity Church in Stratford-upon-Avon werd begraven. Zijn graf wordt nog steeds door miljoenen mensen bezocht.

Succes in Londen

Geleerden geloven dat Shakespeare tijdens zijn ‘Lost Years’ een jonge acteur was in het Londense theater. Tegen 1592 had hij al enige bekendheid verworven en werden er toneelstukken van hem gespeeld. In 1594 werden zijn stukken enkel door het toneelgezelschap The Lord Chamberlain’s Men gebracht, waarvan Shakespeare mede-eigenaar was. Later werd de naam van het gezelschap veranderd naar The Kings Men wanneer James I op de troon kwam en het gezelschap adopteerde. The Kings Men werd snel de grootste en in 1599 konden ze een nieuw, groter theater bouwen, namelijk de Globe. Billy werd een rijk man en in 1597 kocht hij voor zijn gezin het tweede grootste huis in Stratford. Zelf verbleef hij meestal in London en ging enkel naar Stratford tijdens de 40-dagen durende ‘Lenten-period’, een periode waarin de theaters gesloten bleven.
Shakespeare bleef acteren in zowel toneelstukken van andere schrivers als die van hemzelf. Toch zou de afwezigheid van zijn naam op de castlijst van het toneelstuk 'Volpone' door Johnson in 1605 betekenen dat zijn carrière tegen het einde liep. Tegen 1610 schreef hij minder stukken en na 1613 zijn er geen meer onder zijn naam. Shakespeares laatste stukken werden samen geschreven met John Fletcher, die hem ook opvolgde als huisschrijver voor The King’s Men.


Menselijke emoties en patriottisme

De kracht van Shakespeares werken zit vooral in de menselijke emoties die hij portretteerde. De menselijke zwakheden, moeilijke situaties en dilemma’s staan voorop. Als hij geen goed woord vond voor wat hij bedoelde, verzon hij er zodat het gevoel versterkt werd. En ook al waren veel van zijn toneelstukken ontleend, hij zorgde dankzij taal en emotie voor unieke en gedenkwaardige teksten. Hij wordt dan ook ‘s werelds grootste dramatist genoemd.
Hoewel het menselijke in zijn werken voorop stond, durfde hij wel eens aan politiek te doen. Vooral zijn historische werken wekken enig patriottisme op en stellen maatschappelijk relevante vragen. Weliswaar zonder Elizabeth I of later James I openlijk voor schut te zetten. Billy stelde op subtiele wijze vragen als: ‘Hoever reikt het (goddelijk) recht van een heerser?’, ‘Wat is de verhouding van de heerser tegenover zijn onderdanen?’, ‘Is de heerser gelijk aan de staat? (of zoals Louis XIV ooit zei: ‘L’état, c’est moi.’), en ‘In hoeverre kan men onrecht toestaan?’. Het was dus veiliger die vragen in historische stukken te plaatsen.
Toch beweren geleerden dat een aantal van Shakespeares stukken als propaganda werden gebruikt om de Tudor-dynastie in goed daglicht te zetten. Het historisch stuk Richard III zou bijvoorbeeld als propaganda voor Elizabeth I’s grootvader Hendrik VII dienen. Hendrik VII en Richard III bevochten elkaar om de troon in de 'War of the Roses'. Richard III wordt in Shakespeares stuk afgebeeld als een gemeen man met bochel die zijn neefjes in de Tower of London opsloot en zijn vrouw vermoordde. Er zijn geen bewijzen dat dit beeld klopt, maar wel hebben ze recent de resten van Richard III onder een parkeerplaats gevonden. Zijn ruggengraat was licht vervormd, wat wijst op scoliose. De bochel klopt dus gedeeltelijk. Toch mag men niet vergeten dat Shakespeare toneel schreef en dus zijn stukken aanpaste aan zijn tijd en zijn fantasie. Het is en blijft fictie.

Anti-Stratfordians

Er zijn een aantal publicaties die beweren dat Shakespeares stukken niet van Shakespeare zijn. Ze zouden eerder van schrijvers als Francis Bacon, Christopher Marlowe, Henry Neville of Edward De Vere zijn. Deze geruchtenmolen is van start gegaan rond 1852 toen de Amerikaanse Delia Bacon probeerde aan te tonen dat haar voorvader Francis Bacon in feite Shakespeares werken had geschreven. In 1857 werd haar boek uitgegeven en ze vond al snel navolging. De redenen waarom deze zogenaamde ‘Anti-Stratfordians’ Shakespeares werken aan anderen toeschrijven zijn onbeperkt. Het taalgebruik in de werken, de onderwerpen, het feit dat er weinig bekend is over William Shakespeare of net dat de kwaliteit van zijn werken zo hoog is en daarom veel aandacht trekt. Ondanks de vele belangstelling blijft de theorie voor de meeste Shakespeareonderzoekers en literaire historici een marginale visie en wordt er dus niet getwijfeld aan de authenticiteit van Billy’s werken.

Did thee know?

- Shakespeare heeft in totaal negenendertig toneelstukken en honderdvierenvijftig sonnetten geschreven.
- Hij schreef zijn sonnetten voornamelijk uit economische noodzaak. Rond 1590 raasde immers de pest door Engeland waardoor de theaters vaak sloten.
- Shakespeare zorgde voor 3.000 nieuwe woorden in het woordenboek.
- Shakespeares naam werd op verschillende manieren geschreven. Zo heb je buiten de schrijfwijze die wij gewoon zijn ook nog Shakspere en Shaksper. Dat komt omdat er in de Elizabethaanse tijd geen vaste spelling bestond. Men kon dus schrijven zoals men het wou.
- Veel citaten en zegswijzen die we tegenwoordig gebruiken komen van Shakespeare. Ook veel Nederlandse zegswijzen zijn afgeleiden, bijvoorbeeld: ‘Liefde is blind’, ‘in’t lang en in’t breed’ enzovoort.
- De televisieshow Horrible Histories kaart, net als vele andere series en films, de genialiteit van William Shakespeare graag aan. Ze hebben zelfs een liedje over hem gemaakt: https://www.youtube.com/ watch?v=65Cy4-rfd24

Geschreven door Lynn als 'Openingsartikel' voor 'De Ark van Jean-Marc' van 27 april 2014.